Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili Ve Edebiyatı, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2022
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: BERRİN ÖZCAN
Danışman: Yeter Torun Öğretmen
Açık Arşiv Koleksiyonu: AVESİS Açık Erişim Koleksiyonu
Özet:
Eski Anadolu Türkçesi, Türkçenin 13.-15. yüzyıllar arasını kapsayan ve Anadolu'da kurulup gelişen bir yazı dilidir. Karakteristik özellikleri sayesinde günümüzde bazı yapıların çözümlenmesini ve tarihsel süreçteki gelişimini göstermesi açısından önemlidir. Eski Anadolu Türkçesinde dil bilgisel birçok çalışma yapılmasına karşın anlamsal/kavramsal değerlendirmelerin yer aldığı incelemeler sınırlı sayıdadır. Bu araştırmada, Eski Anadolu Türkçesi metinleri üzerinde nedensellik kavramı, 12 ölçüte dayanarak incelenmiştir. Nedensellik, yapı, bakış açısı, olumluluk-olumsuzluk, gerçeklik, etki, uzaklık, süreç, çokluk, doğrultu, indirgeme, açıklık ve söz dizimi açısından değerlendirilmiş ve alt birimlere ayrılmıştır. Nedensellik örnekleri, Türkçenin tarihi bir dönemi olan Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait gündelik bilgi, dini bilgi, tıp, hukuk gibi konuları içeren 26 yapıttan alınmış ve belirlenen ölçütleri örnekleyen tümcelere yer verilmiştir. Araştırma giriş, kuramsal açıklamalar, yöntem, bulgular, sonuç ve değerlendirme olmak üzere beş bölümden oluşur. Giriş bölümünde çalışmanın çıkış noktasını oluşturan problemler, gerekçesi, amacı, önemi açıklanmış, çalışmanın sınırlılıkları belirlenmiş, kabul edilen sayıltılar üzerinde durulmuştur. Ayrıca çalışma içinde kullanılan bazı terimlerin tanımlarına yer verilmiştir. Kuramsal açıklamalar bölümünde öncelikle kavram, kavram bilimi, kavram alanı terimleri açıklanmış; ardından neden ve nedensellik kavramlarının dilde nasıl karşılık bulduğu irdelenmiştir. Nedensellikte bilgi kaynakları ve değişkenler üzerinde durulmuş, ayrıca nedensellikle bağlantılı olduğu düşünülen erek (amaç), koşul, ettirgenlik, durum, soru, görünüş/kılınış ve kiplik ilişkileri açıklanmaya çalışılmıştır. Yöntem bölümünde, araştırmanın evreni ve örneklemi hakkında bilgi verilmiştir. Metinde verilen örneklerin hangi yöntemle seçildiği, seçilen örneklerin biçimsel olarak nasıl gösterildiği, örneklerin hangi ölçütlere göre değerlendirildiği ve ölçütlerin kaynağı açıklanmıştır. Çalışmada kullanılan biçimlerin işlevleri, yapılan çözümlemenin türü, çalışmada işaretli nedenselliğe yer verildiği, günümüz Türkçesine aktarımda benimsenen yol aktarılmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümünde nedensellik ölçütlere dayalı olarak öncelikle biçim bilimsel açıdan sınıflandırılmış; ardından bakış açısına göre öznel-nesnel, olumluluk-olumsuzluk açısından olumlu-olumsuz-yansız, gerçeklik bağlamı açısından gerçek-gerçek dışı-olası, etki açısından içsel-dışsal, uzaklık açısından yakın-uzak, süreç açısından doğrudan-dolaylı, çokluk açısından çoklu-zincirleme-seçenekli, doğrultu açısından öncül-ardıl-döngüsel, indirgeme açısından salt-ettirgen-ereksel-koşullu-zamansal-tarz, açıklık durumuna göre ise açık-örtük alt başlıklarına, söz dizimi açısından neden-sonuç-nedensellik işaretleyicilerinin dizilimi alt birimlere ayrılıp açıklanmış ve örneklendirilmiştir. Çalışmanın son bölümünde nedensellikle ilgili her ölçüte bağlı sınıflandırma tek tek ele alınmış, Eski Anadolu Türkçesi nedensellik işaretleyicileri Türkiye Türkçesiyle karşılaştırılmış, günümüzde kullanımını sürdürme ya da kullanımdan düşme durumu üzerinde durulmuştur. Nedenselliğin 12 ölçüte göre türünün hangi işaretleyicilerle kullanıldığı tablolarla gösterilerek açıklanmış ve ardından genel bir nedensellik değerlendirmesi yapılmıştır.