Akademik Veri Yönetim Sistemi
4th International Conference on Educational Research, İzmir, Türkiye, 11 - 12 Kasım 2022, ss.68-71
Ebeveynlik özyeterliği, Bandura'nın özyeterlik teorisinden türetilmiştir ve “bir ebeveynin, çocuk yetiştirmekle ilgili bir dizi görevi organize etme ve yürütme yeteneklerine ilişkin sahip olduğu inançlar veya yargılar” olarak tanımlanmaktadır. Ebeveynlik özyeterliği, çocuklar ile ebeveynler arasındaki etkileşimi ve ebeveynlik davranışlarını etkileyerek çocuk gelişimini doğrudan ve dolaylı olarak etkiler. Ebeveynlik özyeterliğinin önemine rağmen ebeveynlik özyeterliği bilgimizde sınırlamalar vardır. Literatürdeki en önemli sınırlamalardan biri, ebeveynlik özyeterliğinin erkeklerde yeterince çalışılmamış olmasıdır. Annelerin özyeterlik algıları ve bağlanma arasındaki ilişki uzun yıllardır bilinmesine rağmen babalarla yapılan araştırmalar bu konuda oldukça geride kalmıştır. Babaların özyeterliğini içeren ebeveynlik özyeterliği çalışmalarında, babaların ve annelerin ebeveynlik özyeterlikleri arasında önemli farklılıkların olduğu bulunmuştur. Anneler ve babalar arasında ebeveynlik özyeterliğinde gözlemlenen farklılıkların, kullanılan araçlardan kaynaklanması mümkündür. Çünkü bugüne kadar yayınlanan çalışmaların çoğu, anneler için geliştirilmiş ve anneler üzerinde doğrulanmış ebeveynlik özyeterliği ölçümlerini kullanmıştır. Cinsiyet rollerine ilişkin geleneksel beklentilerin anneler için oluşturulmuş mevcut ebeveynlik özyeterliği araçlarının gelişimini etkilemiş olabileceği düşünülürse, bu araçlarda temsil edilen ebeveynlik görevleri ve ebeveynlik boyutlarının erkeklerin babalık inançlarının tam yelpazesini yeterince yansıtmaması muhtemeldir. Baba Özyeterlik Ölçeği, babaların babalığa ilişkin deneyimlerini ve algılarını ortaya koymak amacıyla Sevigny vd. (2016) tarafından geliştirilmiştir. Çalışmalar, baba özyeterliği ile ebeveyn katılımı arasında pozitif ilişki olduğunu bildirmiştir. Ebeveynlik özyeterliği yüksek olan babalar çocuk yetiştirmeye daha isteklidir ve ebeveynlik memnuniyetleri daha fazladır. Bu noktada babaların özyeterlik algısının baba-çocuk etkileşiminin niteliğini, babaların davranışlarını, dolayısıyla baba-çocuk bağlanmasını etkileyeceği düşünüldüğünden, babaların özyeterlik algılarının belirlenmesinde kullanılabilmesi amacıyla ölçeğin uyarlanmasına karar verilmiştir. Ölçeğin uyarlanmasında öncelikle ölçeği geliştiren kişilere ulaşılmış ve ölçeğin uyarlanması ve kullanımı için gerekli izin alınmıştır. Sonrasında ölçek Türkçe’ye çevrilmiş, daha sonra orijinal dil olan İngilizce’ye geri çevrilmiş ve ölçeğin orijinali ile her iki dildeki çevirileri arasında tutarlılığa bakılmıştır. Ardından oluşturulan taslak ölçek, ölçeği geliştiren araştırmacılardan birinin görüşlerine sunulmuştur. Deneysel Türkçe formda yer alan tüm maddelerin, orijinal İngilizce formdaki maddelerin hedefledikleri anlamı korudukları yönünde alınan olumlu geri bildirimler sonucunda ölçeğin orijinal haliyle benzer madde formatına ve yanıt seçeneklerine sahip Türkçe form oluşturulmuştur. Ölçek uyarlama çalışmalarında pilot testler yerine bilişsel görüşmelerin yapılabileceğinin ilgili literatürde belirtilmesinden hareketle baba özyeterlik ölçeğinin uyarlanmasında 10 baba ile yüz yüze bilişsel görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe formunun psikometrik özellikleri 12-36 aylık çocuğu olan 1142 babadan elde edilen veriler üzerinde yapılan analizlerle incelenmiştir. Yapı geçerliği için doğrulayıcı faktör analizi (DFA), boyutlar arası ilişki ve zamandaş geçerliği yapılmıştır. DFA sonucunda ölçeğin “olumlu katılım, doğrudan bakım ve mali sorumluluk” olmak üzere üç boyutlu orijinal yapıyı koruduğu, doğrudan bakım boyutundan bir maddenin ölçekten çıkarılması sonucu toplam madde sayısının 20’den 19’a düştüğü görülmüştür. Zamandaş geçerliği için Evlilikte Yetkinlik Ölçeği (EYÖ) ve Kısa Semptom Envanterinin Anksiyete boyutu kullanılmış, Baba Özyeterlik Ölçeğinin alt boyutları ile EYÖ alt boyutları arasında küçük ve pozitif yönlü ilişki bulunmuştur. Anksiyete alt boyutlarından ikisi ile negatif yönlü ve küçük-orta ilişki bulunurken, bir alt boyutu ile ilişki bulunmamıştır. Test tekrar test güvenirliği yüksek bulunmuştur. Bu analiz sonuçları, ölçeğin Türkçe formunun 12-36 aylık çocuğu olan babaların özyeterliğini belirlemede Türk kültürü için uygun olduğunu göstermektedir. Ölçek üç boyutlu ve 19 madde olarak Türkiye’deki araştırmacıların kullanımına hazır hale getirilmiştir.
*Bu çalışma 121K470 nolu Tübitak 1001 projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir.
Anahtar sözcükler: babalık, ebeveynlik özyeterliği, ölçek uyarlama