Akademik Veri Yönetim Sistemi
Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt.20, sa.2, ss.802-829, 2020 (Hakemli Dergi)
Önemli birtakım deniz yolları üzerinde bulunan ve bereketli topraklara sahip olan Yemen farklı kültür ve medeniyetlerin uğrak mekanı olmuş, birçok devlete ev sahipliği yapmış, jeoplolitik konumu itibariyle de her daim önemini korumuştur. Bu bölgeye özellikle 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti dahil olmuş, Osmanlı’nın Yemen hakimiyeti kesintilerle birlikte 20. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Osmanlı Devleti zamanında bölgede çıkan birçok isyan ve sıkıntılara rağmen siyasi, idari, dini ve içtimai alanlarda yapılar inşa edilmiş, farklı kültürlerin içiçe yaşadığı Yemen’de Osmanlı kültürü varlık alanı bulmuştur. Bu varlık alanlarından biri de kültürlerin etkileşim aracı olan dildir. Bu çalışmada Yemen-Osmanlı münasebetleri çerçevesinde Yemen Arap lehçesinde kullanılan Türkçe unsurların belirlenmesi ve çeşitli yönleriyle değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Aslında Türkçe-Arapça etkileşimi genel olarak Türklerin İslamiyeti kabulü neticesinde ilk olarak dinî lafızların aktarımıyla başlayan ve zamanla gündelik konuşma diline varıncaya kadar hayatın diğer alanlarında da etkisini hissettiren doğal bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkçe ve Arapça arasındaki dil etkileşimi tek taraflı olmamış her iki dil de birbirinden kelime almış ve kelime vermiştir. Osmanlı’da devlet işlerinde kullanılan resmi dil Osmanlı Türkçesi olsa da Osmanlı hakimiyeti altındaki diğer bölgelerde etki alanı geniş olan Türkçe, Farsça, Arapça, Rumca, Ermenice vb. diller de konuşulmaktaydı. Nitekim Osmanlı Türkçesi, içerisinde Arapça-Farsça sözcük ve dil bilgisi kuralları içermesi sebebiyle adeta imparatorluk dili olmuştur. Bu durum Türkçenin Arap lehçeleri üzerindeki etkisinin boyutunu da şekillendirmiştir. Bu yönüyle Osmanlı Türkçesi, gerek doğrudan Türkçe kelimelerin gerek Farsça ve diğer batı dillerindeki birçok kelimenin Arap lehçelerine aktarımında aracı dil konumunda olmuştur. Hal böyle olunca Türkçenin Yemen bölgesi Arap lehçesinde dahi hem sözcük hem de yapı/ekler bağlamındaki etkisi diğer komşu Arap ülkelerinin lehçelerine (Suriye, Irak, Lübnan vb.) oranla azımsanamaz nitelikte ve nicelikte olmuştur. Türkçenin Yemen lehçesi üzerindeki etkisi günlük konuşma dilinin yanı sıra Yemen bölgesi yerleşim yerleri-kabile adlarında ve kalıp ifadelerinde/atasözlerinde de müşahede edilmiştir.