Akademik Veri Yönetim Sistemi
Karahan Kitabevi Yayınları, Adana, 2016
ÖZET
Evrensel olan zaman kavramı insan kavrayabilse de kavrayamasa da geçmiş, şimdi ve gelecek olarak vardır. Bu kavramın gerek anlamsal katmanları gerekse bu katmanların dilbilgisel görünümleri dilden dile büyük farklılıklar gösterir. Bu durum, zamanın göreceli algılanabileceğini ve dilbilgisel kategorilerin ihtiyaçlar doğrultusunda gelişip oluşabileceğini göstermektedir. Zaten başlangıçta Almancada yalnız Präsens ve Präteritum varken, zamansal ayrıntıların ifadesi için Partizip Perfekt, Plusquamperfekt, Futur I ve Futur II sonradan oluşmuştur. Bu husus, zamanın bir kültür ve yaşam biçimi konusu olduğu anlamına da gelir. Bazı Türkçe uzmanları zaman ve kip kavramlarını çok karıştırmakta, hatta bazen eşdeğer görmektedir (Bak. Türkyılmaz 199: 7). Her ne kadar zaman ve kip iç içe bir görünüm arz etse de ikisi birbirinden farklı şeylerdir. Buna karşın tanımlamalarda bile çokça yanlışlık yapıldığını söylemeliyiz. Kip, belli söylem ortamında konuşucunun iş, olgu, durum karşısındaki öznel tutumunu belirlerken, nesnel olan zaman bir işin, bir oluşun içinde geçtiği, geçeceği veya geçmekte olduğu süreyi ifade eder. Kipin zamanları vardır, ama zamanın kipi diye bir şey olamaz. Zaman, görünüş ve kılınış arasındaki ilişki de her zaman dikkat çekmiştir. Görünüş ve kılınış doğrudan ya da dolaylı olarak zamanla ilişkilendirilebildiği için sıkça karıştırılmaktadır. Ancak kılınışta mastarın anlamsal yapısı ve oluş biçimi bitmişlik-bitmemişlik (başlama, kesintilerle / aralıksız sürme, yoğun biçimde sürme, değişme, bitme) açısından değerlendirilirken, görünüşte bir duruma dış etmen olan zaman açısından konuşucu aracılığıyla gönderimde bulunulması söz konusudur. Bu yüzden kılınış nesnel, görünüş ise özneldir. Bizceeylemlerin dilbilgisel bir kategorisi olan görünüşün bir dilde varsayılabilmesi için bitmiş, bitmemiş, süren veya yinelenen gibi evrenselliği kabul edilen eylemsel kategorilerin sistematik karşıtlıklar oluşturabilmesi gerekir. Bu tanıma göre Türkçede de Almancada görünüş yoktur. Almanca ve Türkçede görünüş diye gösterilen anlamlar sözdizimsel ve sözcüksel yapılar (tüm tümce öğelerinin) ile edimsel olguların toplam sonucudur. Gerek kuramsal gerekse eğitim öğretime yönelik Türkçe dilbilgisi kaynaklarında basit zaman - birleşik zaman ayrımı yapılırken Almanca dilbilgisi öğretimi kitaplarında böyle bir sınıflandırma yoktur. Bilimsel
viii
dilbilgisi kitaplarında ise basit/yalın (einfach) ve birleşik ayrımının yapıldığını, fakat bunun synthetisch - analytisch anlamında kullanıldığını görüyoruz. Zaman biçimlerini sadece dilbilgisel kategoriler açısından dar kalıplar içinde görmek yanlıştır. Çünkü gerek bağlama gerekse konuşucunun niyetine bağlı olarak tümceye giren zaman belirteçleri yardımıyla dilbilgisel biçimler arasında geçişlilikler ortaya çıkmakta, aynı anlamsal işlev farklı zaman biçimbirimleriyle ifade edilebilmektedir.Pınar Kür'ün "Yaz Gecelerinde Keman" adlı öyküsündeki birleşik zamanlar ve Almanca çevirisindeki karşılıklarına baktığımızda, beklenenin tersine birçok çeviri biçimine rastlanmıştır. Bu da kuram ile uygulamanın (kullanımın) her zaman örtüşemeyebileceği anlamına gelir. Anahtar sözcükler: Karşılaştırmalı Dilbilgisi, Almancada zamanlar, Türkçede zamanlar, kip, görünüş, kılınış.
The universal concept of time consists of past, present and future even if people can comprehend it or not. Both the semantic layers of this concept and the grammatical aspects of these layers differ widely from language to language. This case indicates that the time can be percieved relatively and grammatical categories can occur and improve according to the needs. While there was already Simple Present Tense and Simple Past Tense in German in the beginning; Present Perfect Tense, Past Perfect Tense, Future Tense and Future Perfect Tense were occured afterwards for the expression of temporal details. That is also to say the time is the topic for a culture and lifestyle. Some experts of the turkish language mix the notions of Tempus and Modus very much and they even accept them equivalent. Although Tempus and Modus seem to be interwined, they differ greatly from each other. For all that, we need to say that there are even quite many mistakes which are made in definitions. While Modus defines the subjective attitude of speaker in certain environment against task, event and status; objective Tempus defines the duration during which a task, an occurence is being done, was done and and will be done. Modus has got Tempus but Tempus hasn’t got any Modus. The relationship among the Tempus, the Aspect and the Manner of Action has always drown the attention. The Aspect and the Manner of Action are often mixed as they can be assciated to the Tempus. However, the referance can be said to occur via a speaker in terms of the Tempus, the external factor for a situation, while the semantic structure of infinitiv and the type of form are evaluated in terms of perfective-nonperfective (the beginning, keeping on with/without interruption, keeping on intensely, changing and finishing). Because of that the Manner of Action is objective but the Aspect is subjective. We think the aspect, the grammatical category of the actions, can be considered in a language only if the universally accepted categories such as finished, unfinished, keeping on and repeating is to create systematic
x
oppositions. According to this definition there is no aspect both in Turkish Language and German. The meaning shown as aspect in Turkish Language and German is the total result of the actual cases and the syntactic and the lexical structures (all the elements of a sentence) While there is a distinction between the Simple Tense and the Compound Tense in both theoretical and educational resources for turkish language grammer, there isn’t such a classification in german language grammer books. There is a distinction of the Simple Tense and the Compound Tense in academical grammer books however, this is used in the meaning of synthetic and analytic. It is wrong to see time formats only in terms of grammatical categories, in the narrow molds. Because the transitivity are emerging between the grammatical forms by the help of the tempus markers entering into the sentence depending on both the context and the intention of the speaker; the same semantic function can be expressed with different tempus morphemes. A few kinds of translation, more different than being expected, are detected when we analyze the Compuned Tenses and their translation in the german language, in the story of Pınar Kür. It means that the theory and the usage cannot be always coincided with each other. KeyWords: Comparative Grammar, Tenses in German Language, Tenses in Turkish Language, Modus, Aspect, Manner of Action.