Kırım Savaşı'nda İskorbüt İlleti


TORUN S., ÖZTÜRK N.

Lokman Hekim Journal of History of Medicine and Folk Medicine, vol.2, no.2, pp.10-20, 2012 (Peer-Reviewed Journal)

Abstract

Scurvy, which is a disease caused by a deficiency in fresh fruit

and vegetables which are a source of vitamin C in the diet,

was frequently seen in the past, particular with sailors who

stayed on the open seas for long periods of time. This illness,

which was named “iskorbüt illeti” by Ottoman physicians

also, occurred occasionally in Ottoman soldiers. During the

1853-1856 Ottoman-Russian war, called the Crimean War

when the English, French and Italian military had joined the

battle, scurvy was a significant problem.

The references for this report are 11 documents found in the

archives of the Chief of the General Staff Military History

and Strategic Study Directorate. All of these documents are

contained in a folder titled, “Health Care during the Crimean

War,” which is the oldest document in the archive and

which was written between the battle front and the capital

city. In the seventh document scurvy is directly mentioned.

Four other documents about patient transfer may also be

associated with this disease. Although the documents’ main

subject is about concrete problems that were experienced,

it is possible to read between the lines to see how Ottoman

physicians assessed and treated scurvy.

Keywords: Military personel; Scurvy; Crimean War; Archives.

Diyette C vitamini kaynağı olan taze meyvelerin ve sebzelerin

eksik tüketilmesinden kaynaklanan bir hastalık olan iskorbüt

(günümüzde Türk tıp çevrelerinde benimsenen söyleniş

biçimiyle skorbüt), geçmişte özellikle uzun süre açık denizde

kalan gemicilerde yaygın olarak görülmüştür. Osmanlı

etıbbası tarafından “iskorbüt illeti” olarak adlandırılan bu

hastalık, Osmanlı donanması askerlerinde de zaman zaman

ortaya çıkmıştır. İngiliz, Fransız ve İtalyan birliklerinin dâhil

olduğu aşaması Kırım Savaşı olarak adlandırılan 1853–1856

Osmanlı-Rus savaşı sırasında da iskorbütün ciddi bir sorun

olarak yaşanmış bulunması söz konusudur.

Bu çalışmanın dayandığı kaynaklar, Genelkurmay Başkanlığı

Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi’nde bulunan

11 adet belgedir. Arşivin en eski tarihli evrakından olan ve

“Kırım Savaşı’nda Sağlık İşleri” başlıklı dosyanın tüm içeriğini

oluşturan bu belgeler, cephe ve başkent arasında yapılmış

yazışmalardır. Belgelerin yedisinde iskorbüt illeti doğrudan

söz konusu edilmektedir. Hasta sevkiyatı hakkındaki diğer

dört belgenin de bu hastalıkla dolaylı ilişkisi olduğunu

düşünmek olanaklıdır. Belgelerin ana konusu yaşanan somut

sorunlar olmakla birlikte, satır aralarında dönemin Osmanlı

tıbbının iskorbüt illetini nasıl değerlendirdiği ve onunla nasıl

mücadele ettiği de görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Askeri personel; İskorbüt; Kırım Savaşı