Akademik Veri Yönetim Sistemi
Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Journal of Academic Literature, sa.5, ss.96-108, 2016 (Hakemli Dergi)
Şairler, yazarlar eserlerinde çoğu zaman harf/lafız-söz/anlam ilişkisini işaret etmişlerdir. Bazı eserlerde bu ilişki daha vurgulu biçimde ele alınmıştır. Meselâ, Doğu Türkçesi’nden Mahzenü’l-Esrâr’ın şâiri Haydar Tilbe ya da Batı Türkçesi’nden Meşâirü’ş-Şuarâ yazarı Âşık Çelebi gibi sanatçılar adı geçen kitaplarda söz/anlam konusuna müstakil bölümler ayırmışlardır. Bu tür örneklerin 16. yüzyıldan itibaren arttığı görülür. Fuzûlî’nin kimi beyitlerinde bu ilişkiyi anlatan örnekler vardır. 17. yüzyıl şairi Nef’î’’nin de sözün (ma’nânın) gücü hakkında yazdıkları dikkat çekicidir. Bununla birlikte mutasavvıf şairlerin “söz/anlam”a verdikleri önem çok daha çarpıcıdır. 19. yüzyıl şairi Ahmet Kuddûsî bu örneklerdendir. Tıpkı onun gibi 16. yüzyılda yaşamış şair Şaban Nidâî’nin söze (ma’nânın) son derece kıymet vermesi onu bu konuda mutasavvıf olmayan şairlerden ayırmıştır. Nidâî’nin Genc-i Esrâr-ı Ma’nî adlı eserinde konuyla ilgili ayrı bir bölüm bulunmaktadır. O, “söz” için “gönlün ve canın tercümanıdır” der. Hatta ona göre, “varlık” cisimken “söz”, candır. Böylece Genc-i Esrâr-ı Ma’nî’de “söz”, filolojinin terimlerinden biri olmaktan çok, mistik dünyanın bir anahtarı gibidir. Bu makalede, “lafız-anlam” ilişkisinin kavram karşılığından genel olarak bahsedilip sözü edilen kitaptaki lafız-anlam ilişkisine dair bazı örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılarak “ma’nânın”/anlamın gelenekteki karşılığının tespitine katkı sağlanmıştır.
Poets and authors most of the time have mentioned the relation between
letter/wording and word/meaning in their books. Whereas, in some books this
relation was told in a more accented way. For example, the poet of Manzenü’l
Esrâr which is from Chagatai Turkish Haydar Tilbe or the author of Meşâirü’şŞuâra which is from Western Turkish Âşık Çelebi had their books referred the
letter/wording and word/meaning in some partsIt can be seen that this kinds of examples had been increased since 16th century.
Some couplets of Fuzuli are examples to this relation. Writings about the power
of word written by 17th century poet Nef’î are remarkable. In addition, the
attention which mystical poets draw to the “meaning” is more conspicuous. 19th
century poet Ahmet Kuddûsî is one example of them. Just like him the poet lived
in 16th century Şaban Nidai has a high opinion of “word” so that he differs from
non-mystical poets in this subject.
There is a specific section about this subject in the book Genc-i Esrâr-ı Ma’nî of
Nidâî. About word he says that it is the interpreter of the heart and the spirit.
Also he claims that entity is matter and word is spirit. Therefore, in Genc-i Esrâr-ı
Ma’nî the word is not used as a term of philology but is used a key of the mystical
world.
In this article, after mentioning what wording and meaning generally means
examples about the subject in this book will be evaluated and some examples
about the relationship between the word and the meaning will be considered and
a contribution to detect the meaning of sense in tradition was provided.
Key words: Word and meaning, Genc-i Esrâr-ı Ma’nî, Nidâî, analogical
expression