Zemahşerî’nin ‘Fâtiha’ Kelimesine Yüklediği Anlam Açısından İlk İnen Vahiy Meselesine Farklı Bir Bakış

Creative Commons License

Temel A.

BILIMNAME: DUSUNCE PLATFORMU, cilt.2020, sa.41, ss.1129-1155, 2020 (ESCI) identifier

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 2020 Sayı: 41
  • Basım Tarihi: 2020
  • Doi Numarası: 10.28949/bilimname.669264
  • Dergi Adı: BILIMNAME: DUSUNCE PLATFORMU
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Emerging Sources Citation Index (ESCI), Academic Search Premier, ATLA Religion Database, Index Islamicus, MLA - Modern Language Association Database, Religion and Philosophy Collection, Directory of Open Access Journals, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.1129-1155
  • Anahtar Kelimeler: Tafsir, al-Zamakhshari, al-Fatiha, Ibn Hajar, the first revelation
  • Çukurova Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

İlk inen vahiy meselesi Kur’ân tarihi ve tefsir ilmi açısından önemli bir konudur. Bu mesele ulûmu’l-Kur’ân literatüründe müstakil bir başlık altında incelenmektedir. Kaynaklar bu konuda dört görüş olduğunu belirtmektedir. Bunlara göre ilk inen vahiy Alak Sûresi’nin ilk ayetleri, Müddessir Sûresi’nin ilk ayetleri, Fâtiha Sûresi veya “besmele”dir. Gerek ulûmu’l-Kur’ân kitaplarının ilgili bahisleri gerekse tefsir kitapları bu görüşlere dair tartışmaları ve delilleri ihtiva etmektedir. Söz konusu kaynakların bir kısmında bu konuda Zemahşerî’nin, el-Keşşâf isimli eserinde geçen bazı ifadelerinden dolayı eleştirildiği görülmektedir. Bu eleştirilerde İbn Hacer el-Askalânî’nin Zemahşerî’den yaptığı nakil ve ona yönelik eleştirileri referans olarak öne çıkmaktadır. İbn Hacer ilk inen vahyin Fâtiha Sûresi olduğu yönündeki görüşü müfessirlerin çoğunluğuna ait bir görüş olarak takdim ettiği gerekçesiyle Zemahşerî’yi eleştirmiştir. İbn Hacer’i referans alan bazı âlimler de bu eleştiriyi devam ettirmişlerdir. Hâlbuki Zemahşerî’nin çoğunluğa nispet ettiği görüş onların zannettiği görüş değildir. Bu çalışma, Zemahşerî’nin yanlış anlaşılmasına bağlı olarak yapılan bu eleştirilerin geçersiz olduğunu ortaya koymayı ve onun doğru anlaşılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.

The question of the first revealed passage of the Qur’an is very important subject in terms of history of the Qur’an and its commentary. This issue is examined under a separate title in the literature of the Qur’anic sciences. The sources state that there are four views on this issue. According to these the first descending revelation is the first verses of Surah Alak or the first verses of Surah Muddessir or Surah al-Fatiha or “basmala”. Both the relevant titles of the books of Qur’anic sciences and the exegesis books are included discussions and evidences about these views. It is seen that in some of these sources al-Zamakhshari have been criticized because of some of the statements in this regard in his book al-Kashshaf. In these criticisms, Ibn Hajar al-Asqalani’s excerpts from al-Zamakhshari and his criticisms to al-Zamakhshari stand out as reference. Ibn Hajar criticized al-Zamakhshari for presenting the view that the first revealed passage of the Qur’an was the surah al-Fatiha, as an opinion belonging to the majority of commentators. Some scholars who took reference to Ibn Hajar also continued this criticism. However, the view that al-Zamakhshari presented as a view of majority is not the view that they think This study aims to reveal that these criticisms made due to the misunderstanding of al-Zamakhshari are unfair and to ensure for his words understanding correctly.