Akademik Veri Yönetim Sistemi
TURKISH STUDIES, cilt.8, sa.8, ss.215-224, 2013 (SSCI)
Bir dilin sözcük dağarcığının dönüştürüm (Konversion), sözcük yaratımı (Wortschöpfung), birleşik sözcükler (Komposition), önekleme (Präfigierung) ve sonekleme (Suffigierung) ile genişletilebileceği bilinen ve bugüne kadar üzerinde çok durulan bir konudur. Ancak Türkçenin sözcük dağarcığının zenginleştirilmesiyle ilgili olarak bugüne kadar ihmal edilen bir konu vardır ki, o da kısaltmalardır. Bu çalışmada, kısaltmalar sözlüğümüze büyük katkısı olan bir sözcük yapım yolu olarak konulaştırılmaktadır. İlk etapta yazısal ve söyleyişsel olmak üzere iki tür kısaltma ayırt edilmektedir. Yazısal kısaltmalar yazı diline özgüdür; okunurken kısaltma olarak okunamazlar, açımlanarak okunurlar. Bu yüzden yeni sözcük değildirler ve bu anlamda sözlük değerleri yoktur. Oysa bu çalışmanın konusu, sözcük yapım mekanizması olarak kabul edilen ve sözlük maddesi değeri taşıyan söyleyişsel kısaltmalardır. Bu tür kısaltmaları kaynaşık kısaltmalar (Kontaminationen) ve eksiltik kısaltmalar (Antep, zeytindalı, Fener) olmak üzere ikiye ayrılır.
Kaynaşık kısaltmalar iki sözcükten birisinin bir bölümünün ya da her ikisinden de birer parçanın atılıp geriye kalan kısımların kaynaştırılmasıyla oluşur: cumartesi, güllaç, öyle. Eksiltik kısaltmalar da kendi aralarında tikel (partiell) ve tümel (absolut: NATO, NONÇ, ÇÜ, TDK, ES-ES) kısaltma olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Tikel olanlarda iki sözcükten birisi kısmen kısaltılır, diğeri olduğu gibi kalır: gensoru, kanka, tekno-çöp. Tümel kısaltmalarda tam kalan sözcük yoktur; ya kısaltmayı oluşturan her sözcüğün ilk harfi, ya bazı harfleri ya da birer hecesi veya bazı heceleri alınarak kısaltma yapılır.