Bir Sözlüğün Arap Gramerine Katkısı: Kitâbul-Ayn Örneği


Creative Commons License

Yılmaz M.

Journal of International Scientific Researches, sa.14, ss.242-262, 2023 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Basım Tarihi: 2023
  • Doi Numarası: 10.21733/ibad.1238849
  • Dergi Adı: Journal of International Scientific Researches
  • Derginin Tarandığı İndeksler: MLA - Modern Language Association Database, Directory of Open Access Journals, Index Copernicus, Sobiad Atıf Dizini, Other Indexes
  • Sayfa Sayıları: ss.242-262
  • Çukurova Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Araştırmanın amacı, bir sözlük olarak kendi alanında bir kilometre taşı sayılan ve Halîl b. Ahmed elFerâhîdî’ye (ö. 175/791) nispet edilen Kitâbu’l-‘Ayn’ın sözlükçülük dışında bir alan olarak Arap gramerine yaptığı katkıyı ortaya koymaktır. Adı geçen eser taranmak suretiyle içerdiği gramer konuları tespit edilmiştir. Elde edilen tespitler ile diğer Arap dili müelliflerinin bu tespitlere yaptığı iktibaslar değerlendirilerek ve kıyaslama yapılarak Kitâbu’l- ‘Ayn'ın gramere katkısı ortaya konulmuştur. Bu müelliflerin başında da yine kendi alanında bir kilometre taşı olarak görülen Ebû Bişr Amr b. Osmân Sîbeveyhi (ö. 180/796) ve eseri el-Kitâb gelmektedir. Nitel yöntemle gerçekleştirilen araştırmada, hicri ilk üç asırda yaşamış Basra ve Kûfe dil mektebi dilcilerinin öncelikle Kitâbu’l-‘Ayn olmak üzere bu iki esere yaptıkları atıflar baz alınmıştır. Belirtilen zaman dilimi, Arap gramerinin en yoğun olarak işlendiği, bakir ve orijinal dönem olup sonraki dönemlere kaynaklık etmiştir. Ayrıca ilgili dönemde, oluşumları tam olarak gerçekleşmediği ve müstakil bir araştırmaya mebni olduğu için diğer dil mektebi mensuplarına değinilmemiştir. Diğer taraftan, araştırmada değinilenden çok daha fazlasını haiz olan Kitâbu’l- ‘Ayn’daki gramer içeriklerinden, amaca uygun olarak ilgili zaman dilimindeki eserlerde geçtiği kadarına yer verilmiştir. Böylece Kitâbu’l-‘Ayn örneklemesinden yola çıkarak, genellikle yazıldığı dönemde mu‘cem diye adlandırılan sözlük türü eserlerin, sözcük hazinesi veya lügatini ortaya koymalarının yanında “gramer konularını da içeriyor mu?” sorusunun olumlu cevabı teyit edilmiştir.

The aim of the research is to reveal the contribution of Kitab al-'Ayn, which is considered a milestone in its field as a dictionary and attributed to al-Khalīl ibn Aḥmad alFarāhīdī (d. 175/791), to Arabic grammar as a field other than lexicography. By scanning the aforementioned work, the grammatical subjects it contains have been determined. The contribution of Kitab al-'Ayn to grammar has been revealed by evaluating and comparing the obtained determinations and the quotations made by other Arabic language authors to these determinations. At the beginning of these authors, Abu Bishr Amr ibn Uthman Sibawayh (d. 180/796) and his work al-Kitāb. In the research carried out with the qualitative method, the references made by the linguists of the Basra and Kufe language school, who lived in the first three centuries of Hijra, to these two works, primarily Kitab al-'Ayn, were taken as a basis. The specified time period is the virgin and original period, in which the Arabic grammar was processed most intensively, and it was the source of the following periods. In addition, in the relevant period, members of other language schools were not mentioned, as their formation was not fully realized and they were devoted to independent research. On the other hand, the grammatical contents of Kitab al-'Ayn, which has much more than what is mentioned in the research, are included in the works in the relevant time period in accordance with the purpose. Thus, over the Kitab al-'Ayn sampling; In addition to examining the Arabic vocabulary or lexicon of such works, which were generally called dictionaries or mu'cem at that time, "does it also include grammar topics?" the positive answer to this question was confirmed.