Akademik Veri Yönetim Sistemi
1. BİLSEL INTERNATIONAL AHLAT SCIENTIFIC RESEARCHES CONGRESS, Bitlis, Türkiye, 15 - 16 Ağustos 2023, ss.80
Arapça, Türkçe gibi geniş bir coğrafyada konuşulan zengin ve kendine has yapısal karakteristikleri
bulunan bir dünya dilidir. Cahiliye dönemindeki edebi zenginliğini daha ziyade sözlü olarak yansıtırken
özellikle İslam’ın yayılmasıyla birlikte yazılı olarak da bu zenginliğini devam ettirmiştir. Ancak fetih
hareketleriyle birlikte başta İslam öncesi Arap şiiri ve nesri, Kur’an ve hadis içerikleri özellikle Arap olmayan
Müslüman toplumun tümü tarafından kolayca anlaşılamıyordu. Bazı alimler, İslam fetihlerinin artmasına ve
buna paralel olarak özellikle Arap olmayan halktan sudur eden laḥn (dil hatası) realitesine karşı bir koruma
refleksi içerisine girmiştir. Bu refleks önceleri Kur’an’ı kıraat hatalarından korumaya yönelik olsa da eş zamanlı
olarak Arap lafızlarını toplama çabası olarak kendini göstermiştir. Arap dilinde yazılmış olan sözlükler tarihi
süreçte birçok değişme ve gelişme göstermiştir. Başlangıçta sınırlı, belli konuları kapsayan ve belli bir sisteme
sahip olamayan çalışmalar ortaya çıkmış ve ilerleyen dönemde hem içerik hem de yapısal bakımdan çeşitli
merhaleler geçirmiştir. Çalışma, ilk dönemden modern çağa kadar Arapça tek dilli olarak kaleme alınmış
sözlüklerin hangi sistem ve esasa göre dizayn edildiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda tam bir sistem veya
esas belirlememiş ilk dönem çalışmalara da değinilmiştir. Araştırma, çoğunluk olarak tarihsel bir konuya
odaklandığı için yazılı dokümanların incelenmesi tekniğiyle yürütülmüştür. Öncelikle veriler temel kaynaklara
başvurularak elde edilmiş, güncel araştırmalardan da istifade edilerek çalışma desteklenmiştir. Buna göre
Arapça sözlükler harflerin sırlanışı bakımından iki ana gruba ayrılmaktadır. Birincisi harflerin ses yolunda takip
ettikleri mahrece göre tertip edilmiş sözlüklerdir. Bu sistem hem maddelerin sıralanışı hem de sözcükteki
harflerin kendi içindeki kombinasyonu (kalb esası) için kullanılmıştır. İkincisi ise harflerin alfabetik olarak
sıralanışına dayanan sistem olup kendi içinde üç esasa (tekniğe) veya gruba ayrılmaktadır. İlkinde, madde
başları arasındaki geçiş ilk harften son harfe doğrudur ve bu günümüzde en çok bilinen tekniktir. İkincisi ise
yine alfabetik sıralamanın esas alındığı ancak son harften başlanılan esas olup adına kafiye sistemi de
denmektedir. Sonuncusu, yine alfabetik sıralamanın esas olduğu ancak harflerin köklerinin dikkate alınmadığı
ve maddelerin türemiş halleriyle sıralandığı esastır.