TÜRKÇE DEYİMLERDE “SÖZ” METAFORLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME


Al E.

Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, vol.4, no.2, pp.391-406, 2019 (Peer-Reviewed Journal)

Abstract

Nowadays there are a lot of multidirectional research about
metaphors. There are many theoretical researches such as what is
metaphor, metaphorization process of a concept, the process and
  stages of metaphor production of mind and categorization of concepts

and these researches are continuing. In addition to these theoretical
studies, there are also applied studies and metaphors are analyzed in
these researches. The reason of this study is in applied studies on the
"söz" metaphors is not found yet in Turkish. In this study, the words
"söz, laf, lakırdı" used in Turkish idioms were accepted as signs of the
"söz" metaphor in the language. The aim of this study is to try to
explain which images the "söz" concept has and how it has been
metaphorised. The database of this study is compiled from consists of
idioms with the word "söz, laf, lakırdı" in Omer Asim Aksoy's
Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. The theoretical basis of the study was
established by using Zaltman ve Zaltman (2017). The compiled
idioms were evaluated in the context of "surface metaphors" and
"deep metaphors". As a result of the study was found that "söz"
concept, as deep metaphors, has KONTROL image at most and
BALANCE image at least.
 

Metaforlar üzerine bugün birçok alanda çalışma yapılmaktadır.
Metaforun ne olduğu, bir kavramın metaforlaşma süreci, zihnin
metafor üretme süreci ve aşamaları, kavramların kategorize edilmesi
gibi çokça teorik araştırmalar yapılmıştır ve yapılmaya da devam
etmektedir. Bunun yanında ise metaforlar üzerine uygulamalı
çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu çalışmanın çıkış nedeni ise
metafor üzerine yapılan uygulamalı çalışmalar içerisinde, Türkiye
Türkçesi bağlamında
söz kavramı üzerine yapılmış bir çalışmaya
rastlanmamış olmasıdır. Çalışmada Türkiye Türkçesi deyimlerinde
geçen
söz ve türevi sözcükler (lâf, lakırdı) söz kavramının dil
düzleminde işaretleri olarak kabul edilmiş ve böylelikle bu kavramın
hangi imgelere sahip olduğu ve nasıl metaforlaştırıldığı tespit
edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada; Ömer Asım Aksoy’un
Atasözleri ve
Deyimler Sözlüğü
kitabından derlenmiş, içerisinde söz, lâf, lakırdı
sözcükleri bulunan deyimlerin seçilmesi yoluyla oluşturulmuş veri
tabanından yararlanılmıştır. Çalışmanın kuramsal tabanı ise Zaltman
ve Zaltman (2017)’den yararlanılarak oluşturulmuştur. Derlenen
deyimler sırasıyla
yüzey metaforlar, metaforik temalar ve derin
metaforlar
bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırmanın sonucunda
ise
söz kavramının Türkiye Türkçesinde en çok KONTROL, en az ise
DENGE imgelerine sahip olduğu tespit edilmiştir.