SUMERCE BA.BA.ZA (= BOZA) KELİMESİ HAKKINDA


Creative Commons License

Akdoğan R.

KUBABA Arkeoloji Sanat Tarihi- Tarih Dergisi, sa.29, ss.7-35, 2020 (Hakemli Dergi)

Özet

Hitit metinlerinde sıklıkla geçen Sumerce'den alınma BA.BA.ZA için sözcüklerde, "arpa ezmesi, lapa" anlamları bulunmaktadır. BA.BA.ZA'dan (arpa lapasından) çorba, hamur ve ekmek yapıldığı görülmektedir. Genellikle dini metinler, bayram metinleri ve evokasyon ritüellerinde tanrılara sunulmak üzere hazırlanan BA.BA.ZA'nın, Hitit metinlerinde aynı zamanda besleyici özelliğini "çocukların arpa lapası çorbası" ibaresinden öğrenmekteyiz. Makalede, BA.BA.ZA ile birlikte belgelenen ve anlamı bilinmediği için BA.BA.ZA'yı tanımlayan sözcük şeklinde Hititçe sözlüklerde yer alan kikri-'nin, Türkçedeki "kekre" kelimesiyle karşılaştırmak  suretiyle kelimenin anlamına açıklık getirecek yenilikler de yer almaktadır.  BA.BA.ZA'nın günümüze ulaşmış hali olduğunu düşündüğümüz boza, "arpa, darı, mısır, buğday gibi tahılların hamurunun ekşitilmesiyle yapılan koyuca, tatlı veya mayhoş içecek" anlamındadır. Mayhoş anlamını M.Ö. 2. binde Hititli, "kikri-" kelimesi ile  dile getirmiştir. Kıvamı koyu olan ve içinde topak olmaması için Hititlinin de çaba sarfettiğini kirliliğe karşı yapılan bir ritüelden anlamaktayız:  "arpa lapası nasıl koyu (özlü) (elendi) ise ve artık onun içinde topak yoksa, (aynı şekilde) tanrı artık kötülük ve kirlilik vermesin!” şeklinde cümlenin devam ettiği görülmektedir. Bozanın kıvamının da koyu olduğunu,  topaklanmaması için devamlı karıştırıldığı bilinmektedir. Günümüzde boza, birçok besin bileşiğini içermesinden dolayı "sıvı ekmek" olarak da isimlendirilmektedir. Makalede aynı zamanda, BA.BA.ZA’nın geçtiği metin yerlerinin transkripsiyon ve tercümeleri ele alınarak, anlamlarına dair açıklamalara yer verilmiştir.