Akademik Veri Yönetim Sistemi
Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sa.54, ss.67-76, 2021 (Hakemli Dergi)
Öz Eylem-tamlayıcı ilişkisi denilince akla ilk gelen araştırmacı, Fransız Lucien Tesnière’dir (1893-1954). Modern bağımsal dil bilgisinin (dependency grammar) ve valenz teorisinin (valency theory) kurucusu sayılan Tesnière, cümlede yer alan eylemden yola çıkarak öteki ögeleri eyleyen (actants) ve tümleyen (circontants) biçiminde ikiye ayırmakla birlikte, eylemlerin belirli sayıda eyleyen alma niteliğini atomun birleşim değeriyle karşılaştırmış, eyleyenleri zorunlu, tümleyenleri ise seçimli şeklinde nitelemiştir. Bu çalışmada öncelikle, Eski Türkçe (Kök-Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi) Dönemi’ne ait yazıtlarda ve metinlerde tur- biçiminde gördüğümüz eylemin kökeni üzerinde durulmuş, ardından eylem (fiil)-tamlayıcı ilişkisi bakımından tur- eyleminin ve türevlerinin tamlayıcıları ile yazıtlardan ve metinlerden alınmış bunlarla ilgili örnekler sunulmuştur. Böyle bir çalışmanın yapılmasının amacı, Eski Türkçe araştırmalarındaki eksikliği giderme isteği sonucunda gelecekte ortaya çıkarılabilecek bir Eski Türkçede eylemlerin istem sözlüğüne katkı yapmaktır. Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Tur-, Eylem, Tamlayıcı, İstem.
Abstract The first researcher that comes to mind when the verb-complementary relationship is mentioned is the French Lucien Tesnière (1893-1954). Tesnière, who is considered the founder of modern dependency grammar and valency theory, divided the other elements into actants and complements (circontants) based on the verb in the sentence, but compared the ability of actions to receive a certain number of agents with the combined value of the atom, and described the agents as necessary and the complements as optional. In this study, firstly, the origin of the verb that we see in the form of tur- in the inscriptions and texts belonging to the Old Turkic (Kök-Turkic and Old Uighur Turkic) period is emphasized and then, in terms of the relationship of the verb-complementary, the complements of the verb tur- and its derivatives, and the examples taken from the inscriptions and texts are presented. The aim of such a study is to contribute to a lexicon of valency of the verbs in Old Turkic which can be revealed in the future as a result of the desire to eliminate the lack of Old Turkic researches. Keywords: Old Turkic, Tur-, Verb, Complementary, Valency.