Yaşlanmanın mitokondrial bütünlüğünün denetlenmesi

Creative Commons License

Döğüş Y., Çürük M. A.

adıyaman üniverstesi sağlık bilimleri dergisi, cilt.1, sa.1, ss.1-103, 2018 (Hakemli Dergi)

Özet

Yaşlanma, doku ve organ fonksiyonlarında ilerleyici gerileme ile karakterize, hastalık ve ölüm riskinde artışa neden olan doğal bir olaydır. İnsan yaşlanmasına katkıda bulunan çeşitli faktörler arasında, mitokondrial disfonksiyon en önemli etkenlerden biri olarak ortaya çıkmaktadır. Mitokondrial disfonksiyon metabolik sendrom, nörodejeneratif bozukluklar, kardiyovasküler hastalıklar ve kanser gibi yaşla ilişkili patolojilerin gelişimi ile bağlantılıdır. Mitokondri, enerji ve metabolik homeostazın düzenlenmesinde merkezi olup mitokondrial hasarı sınırlandıran ve mitokondrial bütünlüğü ve işlevi sağlamak için karmaşık bir sisteme sahiptir. Ökaryotlarda çeşitli moleküler ve hücresel yolaklar, mitokondrinin kalitesini ve bütünlüğünü kontrol etmek için etkindir. Bu yolaklar, organizmanın ömrü boyunca bu temel organelin sağlıklı bir şekilde işlevini gerçekleştirmesi ile ilgilidir. Mitokondrial fonksiyonları belirleyen mitokondrial komplekslerin yanısıra mitokontriyal DNA (mtDNA)'nın bütünlüğünün denetlenmesi ve ekspresyonunun düzenlenmesi, tekli proteinlerin yeniden şekillendirilmesi için gereklidir. Mitokondri; genomik, proteomik, organeller ve hücresel seviyelerdeki altta yatan mekanizmaların anlaşılması, mitokondrial fonksiyon bozuklukları, dejeneratif süreçler, yaşlanma ve mitokondriyanın bozulmasından kaynaklanan yaşa bağlı hastalıklar için müdahale etmenin temelidir. Kalite kontrol (Quality control: QC) sistemleri, organellerin işlev bozukluğuna yol açan dejeneratif hastalıklar ve yaşlanma gibi süreçleri engeller. Bu derlemenin konusu; bugün hala tam olarak açıklanamayan yaşlanma sürecinin aydınlatılmasına neden olan mitokandriyal düzenlemenin incelenmesidir. Mitokondrial QC'de hastalık ve yaşlanma ile ilgili yolaklar; mtDNA onarımı ve yeniden organizasyonu, okside aminoasit rejenerasyonu, ağır hasar gören proteinlerin yeniden katlanması ve parçalanması, mitofajinin tümüyle mitokondrinin bozulması ve sonunda programlanmış hücre ölümü tartışılacaktır.