Akademik Veri Yönetim Sistemi
Mavruk S. (Yürütücü), Çevik F., Özyurt C. E., Dorak Z., Yoğurtçuoğlu B.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2026
Kemikli balıkların planktonik özellikteki yumurta ve larval aşamaları ihtiyoplankton olarak adlandırılmakta olup, ihtiyoplanktonik evrelerin taksonomik yönden doğru sınıflandırılması balık biyoçeşitliliğinin belirlenmesinde en etkili yollardan birini oluşturmaktadır. Ayrıca ihtiyoplankton verisi balıkların üreme alan ve zamanları ile erken gelişim evrelerinin habitat karakteristiklerinin anlaşılmasına olanak sağlamaktadır. Balık popülasyonlarının erken yaşam evrelerindeki büyüme ve ölümleri kohort gücünün temel belirleyicisi olup, çevresel koşulların bu dinamikler üzerindeki etkilerinin anlaşılması, iklimsel değişimlerin balık popülasyonlarını ne yönde etkileyeceğinin öngörülmesinde büyük önem arz etmektedir.
Dünyada ihtiyoplankton ile ilgili çalışmalar neredeyse tamamen denizel ortamlarda yürütülmüş, tatlısu ihtiyoplankton biyoçeşitliliği ve dinamikleri hakkında bilinenler oldukça sınırlı kalmıştır. Türkiye açısından ele alındığında ise tatlı su ihtiyoplanktonu ile ilgili herhangi bir çalışma bulunmazken, yakın coğrafyada sadece balık larvalarının taksonomik yönlerini ele alan az sayıda çalışma yürütülmüş, larval balık topluluklarının biyoçeşitliliği ve popülasyon dinamiği konularında ise herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Bu proje kapsamında ülkemizde ilk kez iç su ekosistemlerinde ihtiyoplankton biyoçeşitliliği ve dinamikleri araştırılacaktır. Bu, hem tatlısu ekosistemlerinin daha iyi anlaşılmasına ve sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesine, hem de balık popülasyonlarının ekonomik ve biyoçeşitlilik bağlamında korunmasına yardımcı olacak önemli bir adımdır. Çalışma kapsamında, Seyhan Havzası’nda yer alan içme suyu amaçlı kullanılan ve koruma altındaki Çatalan Baraj Gölü ile balıkçılığa açık Seyhan Baraj Gölü’nün ihtiyoplankton topluluklarının (1) tür kompozisyonları, (2) alansal ve zamansal ölçekte nasıl bir değişim gösterdiği ve (3) bu değişimler üzerinde çevresel koşulların nasıl bir etkiye sahip olduğu araştırılacaktır. Ayrıca düzenli olarak örneklenen iki baskın türün larval popülasyon dinamiklerinin incelenmesi suretiyle (4) çevresel koşulların bu türlerin larval dağılımını ve büyümesini nasıl etkilediği ele alınacak, böylece çevresel koşullardaki değişimlerin ihtiyoplankton üzerindeki potansiyel etki mekanizmaları hakkında çıkarımlar yapılabilecektir. Son olarak, proje kapsamında üretilen modellerin çeşitli iklim değişimi senaryoları ile çalıştırılması suretiyle iklim değişiminin ele alınan göllerdeki ihtiyoplankton topluluklarına olası etkileri hakkında da çıkarımlarda bulunulacaktır. Bu da gelecekte öngörülen iklim değişiminin tatlısu ekosistemlerimiz ve balık popülasyonlarımız üzerindeki etkisini daha iyi anlamamıza ve bu olası dönüşümlere daha etkin bir şekilde adapte olmamıza yardımcı olacaktır.
Çalışmada her bir göl üçer alt alana ayrılarak, 24 ay boyunca bu alt alanlardan aylık örneklemeler yapılması planlanmıştır. Kantitatif değerlendirmeler için ihtiyoplankton örnekleri Manta Net kullanılarak toplanacaktır. Plankton çekimi yapmanın mümkün olmadığı habitatlarda bulunan larvaların örneklenebilmesi için pasif ışık tuzakları, tül ığrıplar ve el kepçeleri kullanılacaktır. Ancak, bu örneklerden yalnızca kalitatif taksonomik incelemeler ve tür envanterlerinin oluşturulmasında faydalanılacaktır. İhtiyoplankton çeşitliliği ve dinamikleri ile çevresel parametreler arasındaki ilişkilerin incelenmesi için plankton örneklemelerinin yanı sıra sıcaklık, çözünmüş oksijen, oksijen doygunluğu, pH ve toplam çözünmüş katı madde derişimi ölçümü yapılacak, Secchi derinliği değerleri kaydedilecektir. Göllerdeki trofik özelliklerin ihtiyoplankton üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi amacıyla göllerden nutrient ve klorofil-a analizleri yapmak amacıyla su örnekleri alınacaktır. Bu örnekler, sıcaklık tabakalaşması var ise epilimnion, termoklin ve hipolimnion, tabakalaşma yok ise fotik ve afotik bölgeden olmak üzere farklı derinlikten alınacak, ayrıca tabakalı zooplankton çekimleri de gerçekleştirilecektir.
Önerilen proje, Türkiye iç sularında ihtiyoplankton topluluklarının ilk kapsamlı incelemesi olmasının yanı sıra, çevresel koşulların ihtiyoplankton üzerindeki etkilerinin istatistiksel modelleme teknikleri ile araştırılacağı ilk çalışma olacaktır. Ayrıca ihtiyoplankton topluluk yapısı ile eş zamanlı olarak baskın türlerin larval popülasyon dinamiklerinin incelendiği herhangi bir çalışma da mevcut değildir. Proje, sahip olduğu modelleme yaklaşımları ile aynı zamanda Avrupa Yeşil Mutabakatına Uyum / İklim Değişikliği ile Mücadele ve Uyuma Yönelik Öncelikli Ar-Ge ve Yenilik Konuları ile doğrudan bağlantılı çıktılara sahip olacaktır. Proje aynı zamanda Birleşmiş Milletler sürdürülebilir kalkınma amaçlarının 15.1. Maddesi olan tatlısu ekosistemlerinin sürdürülebilir kullanımına da doğrudan katkı sağlayabilecek potansiyele sahiptir.