Akademik Veri Yönetim Sistemi
Yalım F. B., Mavruk S., Aktaş Ö., Kılıç S., Güven O., Karakulak F. S., et al.
TAGEM Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Projesi, 2024 - 2028
Mavi Yüzgeçli Atlantik Ton Balığı
(Thunnus thynnus), ya da bilinen adıyla orkinos, Scombridae familyasının
en büyük pelajik türü olup, Akdeniz’den Kuzey Atlantik’e kadar uzanan geniş bir
dağılım gösterir. Göçmen ve sürü oluşturan yapısıyla dikkat çeken bu değerli
tür, dünya genelinde olduğu gibi ülkemiz sularında da yüksek ekonomik ve
ekolojik öneme sahiptir. Yıllık ihracat değeri 50 milyon doları aşan bu balığın
sürdürülebilirliği, yalnızca avcılık düzenlemeleriyle değil, aynı zamanda
bilimsel verilere dayalı ekosistem temelli yönetim yaklaşımlarıyla sağlanabilir.
Mavi yüzgeçli orkinosun korunması
ve sürdürülebilir yönetimi, ülkemizin de üyesi olduğu Uluslararası Atlantik Ton
Balıklarını Koruma Komisyonu (ICCAT) tarafından düzenlenmektedir. ICCAT, Doğu
ve Batı olmak üzere iki ana stok tanımı çerçevesinde bu türü izlemekte, her
stok için av kotaları ve yönetim stratejileri geliştirmektedir. Özellikle Batı
stokunun yönetiminde uzun süredir kullanılan ve balıkçılıktan bağımsız bir
ölçüt olan “larval indeks”, stok büyüklüğünün değerlendirilmesinde kritik bir
rol oynamaktadır. Doğu stokunda ise bu indeks yalnızca Balear Denizi’nden elde
edilen verilerle sınırlıdır. Ancak Doğu Akdeniz’de de bu türün düzenli olarak
ürediği bilinmektedir; bu nedenle bölgeye özgü veri eksikliği, doğru stok
tahminleri ve sürdürülebilir avcılık politikalarının geliştirilmesi önünde
önemli bir engel oluşturmaktadır.
Bu eksikliği gidermek amacıyla, T.C.
Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
(TAGEM) tarafından desteklenen proje kapsamında Doğu Akdeniz’de, özellikle de
Türkiye açık deniz yetki alanlarında, ilk kez süreklilik arz eden ve büyük
ölçekli ihtiyoplankton (yumurta ve larva) sörveyleri planlanmıştır. Proje
kapsamında Haziran aylarında, ABT’nin yumurtlama döneminde, Antalya Körfezi ve
açıklarında her yıl, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye arasında kalan
sularda ise iki yılda bir örneklemeler gerçekleştirilecektir.
Bu proje, geçmişte bölgede
yürütülmüş olan iki önemli çalışmanın bir devamı niteliğindedir. Bunlardan
ilki, 2018–2019 yıllarında Antalya Körfezi’nde yürütülen “Ticari Balık
Türlerine Ait Üreme Dönemlerinin Yumurta ve Larva Verisine Dayalı Olarak
Belirlenmesi” projesidir. İkinci ise 2021 yılında gerçekleştirilen “Doğu
Akdeniz’de Üreyen Mavi Yüzgeçli Atlantik Ton Balıklarının (Thunnus thynnus)
Üreme ve Göç Davranışlarının Araştırılması” başlıklı projedir. Her iki
çalışmadan elde edilen verilerle birlikte toplam üç surveyin sonuçları bir
araya getirilmiş ve Doğu Akdeniz’e özgü ilk ön “larval indeks” hesaplamaları
gerçekleştirilmiştir. Yeni proje, bu çalışmaları daha ileriye taşıyarak, larva
bolluğu ve dağılımına dair uzun dönemli bir izleme sistemi kurmayı ve stok
yönetiminde kullanılabilecek bir larval indeks geliştirmeyi hedeflemektedir. Larva
örnekleri ICCAT'ın CKMR (Close-Kin Mark Recapture) protokolüne uygun olarak fikse
edilecek ve böylece örneklerin gelecekte genetik temelli stok tahmin
yöntemlerinde de kullanılması mümkün olacaktır. Bu yönüyle proje, Türkiye’nin
modern stok izleme yaklaşımlarına katkı sağlamasını da olası kılacaktır.
Proje sadece Mavi Yüzgeçli
Orkinos üzerine yoğunlaşmakla kalmayıp, albakor (Thunnus alalunga) ve gobene
(Auxis rochei) gibi Doğu Akdeniz’de üreyen diğer ton balıklarının da erken
yaşam evreleri, üreme dönemleri ve dağılım alanları hakkında önemli veriler
sunacaktır. Böylece bölgedeki tüm ton balığı türleri için çok türlü bir izleme
altyapısı oluşturulacaktır.
Sonuç olarak, bu proje Doğu
Akdeniz’in zengin biyolojik çeşitliliği ve Türkiye’nin deniz yetki alanları
çerçevesinde, balıkçılıktan bağımsız ve bilimsel temelli bir stok değerlendirme
mekanizmasının önemli bir adımını oluşturmaktadır. Sürdürülebilir ton balığı
avcılığına yönelik gelecekteki politika ve uygulamaların şekillendirilmesinde
bilimsel veriye dayalı güçlü bir temel sunması hedeflenmektedir.